Artemis Tapınağı

Arasında Artemiş Tapınağının da bulunduğu dünyanın yedi harikasını derleyen Sidon’lu Antipatros şöyle diyor:

“Mağrur Babil’in üstünde savaş arabaları için yol olan duvarını, Alpheus’daki Zeus heykelini ve asma bahçelerini gördüm. Güneşin kolosusunu (Rodos’da güneş tanrısı Helios’un heykeli) ve yüksek piramitlerin devasa işçiliğini ve Mausolos’un (Halikarnos Mozolesi) engin mezarını; ama Artemis’in bulutlar üzerine kurulmuş evini gördüğümde diğer tüm harikalar parlaklıklarını kaybetti ve dedim ki ‘İşte Olimpus’un dışında, güneş hiç bu kadar büyük bir şeye bakmadı’.”

Avcılık, iffet, doğum ve vahşi hayvanlar tanrıçası olan Artemis, Efes’te kentin tanrıçası ve koruyucusu olarak tüm tanrılardan daha fazla saygı görüyordu. Efesliler tanrıçaları Artemis için kutsal mekanlar yaptılar. İlki M.Ö 680-650 yıllarında yapılan, 4×8 ahşap sütunlu bir sunaktı. Bunun tahrip olmasından sonra M.Ö 570-550 yıllarında Lidya kralı Creseus tarafından mermer sütunlu devasa tapınak inşa edildi. Bir Yunan tanrıçası olan Artemis’in Anadolu’nun bereket tanrıçası Kibele’nin devamı olduğu, Yunan kültürüne sentezlendiği düşünülüyor. Tapınakta, Megabyzos olarak adlandırılan başka yerlerden getirilmiş hadımlar rahip olarak görev yapıyordu. Bunlara bakireler hizmet ediyordu. Tapınak, hem ibadet merkezi hem etrafındaki çarşıyla beraber bir ticaret merkezi hem de sığınma alanı olarak kullanılıyordu. Alışveriş alanında tapınağı ziyaret edenlerin kullanması için toprak kap ve heykeller satılırdı. 120 yılda yapılan Artemis Tapınağı M.Ö. 356 yılının 21 Temmuz’unda Herostratus adlı, şöhret olmak isteyen bir deli tarafından yakıldı. Aynı gün, Dünya’nın neredeyse yarısını fetheden Makedonya Kralı Büyük İskender’in de doğum günüdür. M.Ö 323 yılında tekrar restore edilen tapınak, 7 defa yıkılıp tekrar yapılır. Bugün ondan kalan çok az kalıntı vardır. Kalıntılarının bir kısmı, Croesus’un imzasını taşıyan bir sütun da dahil olmak üzere British Museum’da bulunuyor.

Meryem Ana’nın Evi ve Hristiyanlık

Sürekli işgal edilen Efes pek çok din ve ırktan insana ev sahipliği yapıyordu. Buradaki hoşgörü ortamına güvenen Aziz Yuhanna yaklaşık MS. 36 yılında İsa’nın kendisine emanet ettiği annesi Meryem’i -İsa’nın Kudüs’te çarmıha gerilişinin ardından- güvende olması için buraya getirmiş. Hristiyanlığı yaymak için çok uğraşan Aziz Paul meşhur vaazlarından birini burada vermiş. M.S. 1. yüzyıldan başlayarak, bu insanlar Efes çevresinde Artemis’e tapanları  Hristiyanlığa çekmiş. Bu bağlamda Efes çok etkili olmuş. 313’te Hristiyanlık Roma’nın resmi dini olduktan sonra 380 yıllarında şehirde paganizm sona ermiş. İsa’nın 12 havarisi arasında yer alan St. John aynı zamanda İncil’in de yazarıydı. Yeni Ahit’te Efes’ten birkaç kez bahsediliyor. Ekümenik Konsil’lerden üçüncüsü yine bu şehirde yapıldı ve Hz. Meryem’in “Tanrı’yı doğuran” azize olduğu kabul edilmiş. Hz. Meryem’in evinin bulunması da 19. yüzyılda Katolik rahibesi olan Anne Catherine Emmerich’in rapor edilmiş rüyaları sayesinde olmuş. Hz. Meryem’in Evi ve St. Jean’ın mezarı bugün ziyaret edilebiliyor.

Meryem Ana Kilisesi

431 yılındaki Konsül Toplantısı’nın yapıldığı yer olan Meryem Ana Kilisesi, onun adına inşa edilmiş ilk kilisedir. Liman Hamamı’nın kuzeyinde yer almaktadır. Hristiyanlık dinindeki 7 kilise arasındadır.

Aziz John Bazilikası

Dönemin en büyük yapılarından biri olan ve Bizans imparatoru Büyük Justinian tarafından yaptırılan 6 kubbeli bazilikanın merkezinde S. Jean John’un mezarının bulunduğu iddia ediliyor. Burada S. Jean adına dikilmiş bir anıt da var. Hristiyanlar için çok önemli sayılan bu kilise, Ayasuluk Kalesi’nde bulunuyor.

Yedi Uyurlar

Geç Roma imparatorlarından Decius zamanında putperestlerin zulmünden kaçan yedi Hristiyan gencin Panayır Dağı eteklerinde sığındıkları rivayet edilen mağara olduğuna inanılır. Bizans döneminde mezar kilisesi haline getirilmiştir. Dünya üzerinde bu mağaranın kendi sınırları içinde olduğunu iddia eden 33 kent vardır. Ama Hristiyan kaynaklarının çoğuna göre bu kent, kutsal sayılan Efes’tir. Efes’teki bu mağaranın üstüne bir kilise yapılmış hali 1927-1928 yılları arasındaki bir kazıda ortaya çıkarılmış, kazı sonucunda 5 ve 6. yüzyıla ait olan mezarlar da bulunmuştur. Yazıtlar hem mezarlarda hem de kilise duvarlarında bulunmaktadır.